maandag 29 december 2014
maandag 29 december 2014
De vrije keuze van een niet-Joodse Meppelaar.
Onze B&B gastheer boven de tweedehandsboekenzaak in Meppel, vertelde ons over de Strompelstenen.
Eigenlijk van origine “Stolpersteine”. Het zijn stenen van straatkeiformaat met een bronzen afdekking.
Daarin staan een naam, geboortedatum en de transportdatum gegraveerd van de bewoners van het pand, waar de strompelstenen in het plaveisel ervoor zijn opgenomen. Bijvoorbeeld Marcus Levie geboren 06-06-1940, op transport 02-10-1942 en ook de stenen voor zijn ouders en broers en zussen.
Oktober 1942 was de verzamelmaand waarin alle Joodse Meppelaars op transport naar Westerbork werden gesteld. Naar verluidt is er amper een Duitse hand aan te pas gekomen. Ja, in de regie van bovenaf maar Hollandse Gehorsamkeit zorgde voor het ordelijk verloop. Zo ook dus voor de kleine Marcus. Zal wel bij zijn moeder aan haar rok zijn meegelopen, of bij zijn vader op zijn nek. Maar wie droeg dan de koffers? Zijn broers?
Of liep hij samen met zijn zussen?
Onze gastheer maakte deel uit van het burgercomité, dat er zorg voor droeg, dat alle weggevoerde Joodse stadsgenoten vernoemd zouden worden. Dat gebeurde dan op de Stolpersteine voor hun huizen vanwaaruit zij destijds werden weggevoerd. Hij vertelde over een kwestie die zich daarbij had voorgedaan. Over gedoe eigenlijk.
Het betrof een jonge niet-Joodse stadgenoot. Zeg maar Koos, want zijn naam schoot hem niet meer zo te binnen.
"Koos" was verliefd op een Joods meisje. Toen het duidelijk werd dat zij met haar familie op transport zou worden gesteld, meldde Koos zich. Hij wou mee. Hij ging ook mee. En ook hij kwam niet meer terug.
Maar "verdiende" hij het nu wel om ook vermeld te worden op een strompelsteen. Dat was de kwestie; immers hij had een keuze. Hij had niet meegehoeven. De "echte" Joden hadden die keuze niet. Die kwamen op de Stolpersteine.
Dus een kwestie van: eigen schuld dikke bult ??
De kernvraag werd of Koos wel of niet een keuze had.
Kennelijk was dat het criterium.
Men werd het er uiteindelijk over eens dat ook Koos eigenlijk geen vrije keuze had en dus toch zijn struikelsteen zou krijgen.
Dat zet je aan het denken. Vrije keuze of juist niet? Is dat een terecht criterium en wat houdt vrije keuze in?
Mij dunkt dat Koos koos vanuit een vrije keuze, namelijk liefde en geweten. Romantisch beeld wellicht en gruwelijk voor zijn eigen familie en misschien ook wel belastend voor zijn Joodse bruid. Immers vanwege haar, offerde hij zijn leven. Zou zij dat gewild hebben? We weten het niet, het kon niet meer gevraagd worden. Maar uitgaand van oprecht gevoelde liefdesverbinding, loyaliteit en geweten (dat komt wel voor), verdient hij voor mij een meer dan bijzondere Stolperstein voor de keuze die hij maakte . Want dat was het toch?
Waarin heb je niets of weinig te kiezen?
Blank, black, bruin, rood, geel, homo, bi, hetero, afkomst, voorgeslacht, genen, iq, nationaliteit, lotsbepaling, natuurrampen, oorlogsgeweld etcetera.
Je kunt hooguit kiezen in hoeverre je je door deze bepalingen uiteindelijk ook echt laat bepalen.
Zo zie ik nog de foto voor mij in Auschwitz, van een rechter uit Tsjechoslowakije, Joods vanzelfsprekend, ontdaan van zijn uiterlijke waardigheid zoals de toga en baret, juist in gestreepte kampkleding, maar met een niet te breken innerlijke waardigheid die zijn ogen uitstraalde. Dwars door de foto heen.
Kan het zo zijn, dat je jezelf willens en wetens zo vanuit liefde, vriendschap, lotsverbondenheid, zielsverbondenheid, overtuiging, geloof, idealisme, zo met de subjecten daarvan verbindt, dat de uiteindelijke consequentie daarvan inhoudt dat er nog maar één keuze overblijft: doorgaan?
Dus de paradox dat je bewust kiest geen andere keuze te willen hebben?
Was Koos zo'n bijzonder mens?
Want ik vind dat bijzonder.
Of loop je dan het gevaar fundamentalist te worden. Of een blinde idealist, of een gestoorde martelaar?
Zijn liefde, geweten en vrijheid van ziel en denken dan wellicht toch de sleutelwoorden?
Overigens; waarom worden die Strompelstenen eigenlijk allemaal zo netjes gestraat, zodat niemand er over stolpert en we gewoon door kunnen lopen?
Ik zou over wat Koos gekozen heeft wel willen stolpern om er dan even bij stil te staan.